79. rocznica utworzenia KL Auschwitz-Jawischowitz

Fot. Miejsce Pamięci i Muzeum Auschwitz - Birkenau

W niedzielę 15 sierpnia mija 79. rocznica utworzenia KL Auschwitz-Jawischowitz. O godzinie 11 rozpocznie się uroczystość symbolicznego złożenia kwiatów oraz upamiętnienia powstania podobozu.

Uroczystość odbędzie się przy pomniku ofiar podobozu KL Auschwitz – Jawischowitz w Parku Miejskim przy ulicy Dworcowej w Brzeszczach.

Po napaści Niemiec na Polskę, we wrześniu 1939 roku Państwo Polskie przestało istnieć, a cały kraj został wykreślony z map Europy. Narodowy majątek został zagrabiony i zaanektowany przez nazistowskie Niemcy. Już początkiem 1940 roku „Państwowa Kopalnia Węgla Kamiennego Brzeszcze Jawiszowice” przeszła pod okupacyjny zarząd niemiecki i ze zmieniona nazwą  „Steinkohlenbergwerk Brzeszcze – Schachtanlagen Brzeszcze und Jawischowitz” weszła w skład niemieckiego koncernu „Herman Goring Werke” (HGW).

Początkiem 1942 roku koncern HGW, chcąc zwiększyć zatrudnienie w kopalni, zbudował na polach w Jawiszowicach obóz barakowy z przeznaczeniem dla robotników przymusowych. Jednak w czerwcu 1942 roku HGW podpisała z głównym urzędem SS umowę, na podstawie której obóz KL Auschwitz miał dostarczyć 6 tysięcy więźniów do pracy w kopalni. 

W lipcu pusty jeszcze obóz dla pracowników przymusowych został oddany pod zarząd i kierownictwo obozu KL Auschwitz i nadzór nad nim przejęło całkowicie SS. Obóz został przystosowany do osadzenia w nim więźniów, powstało ogrodzenie z podwójnego rzędu drutów kolczastych i wybudowane wieże strażnicze.

15 sierpnia 1942 roku do obozu KL Auschwitz – Jawischowitz

Został skierowany pierwszy transport 150 więźniów niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady KL Auschwitz. Byli to Żydzi deportowani do KL Auschwitz z Francji – to pierwszy przypadek w niemieckim nazistowskim systemie obozowym wykorzystania więźniów do przymusowej niewolniczej pracy pod ziemią.

Z czasem przybywały kolejne transporty więźniów i w 1944 roku obóz osiągnął stan maksymalny ponad 2500 osadzonych. Byli to więźniowie pochodzący z krajów całej ówczesnej okupowanej Europy jak Polska, Francja, Holandia, Czechy, Słowacji, Włochy, Belgia, Węgry, była Jugosławia, Rosja, Austria, Ukraina, Niemcy – głównie w 95-ciu %  to Żydzi ale też więźniowie pochodzenia nieżydowskiego.

Fot. Miejsce Pamięci i Muzeum Auschwitz – Birkenau

Warunki pracy więźniów i życia w obozie były bardzo ciężkie i panowała w nim wysoka śmiertelność. Odbywały się też częste selekcje więźniów, a ci niezdolni do pracy byli odsyłani do KL Auschwitz-Birkenau, gdzie najczęściej kierowano ich od razu do komór gazowych lub na uśmiercenie dosercowym zastrzykiem fenolu. Stan liczbowy więźniów był na bieżąco uzupełniany nowymi transportami z obozu głównego.

18 -19  stycznia 1945 roku około 1900 więźniów zostało ewakuowanych i ruszyło w „Marsz Śmierci”. Kilkudziesięciu więźniów niezdolnych do marszu pozostało w obozie i 27 stycznia zostało oswobodzonych przez żołnierzy sowieckich.

Nie jest dokładnie ustalona liczba ofiar niemieckiego nazistowskiego obozu  KL Auschwitz-Jawischowitz, ale pochłonął on życie kilku tysięcy więźniów z czego co najmniej około 2 tysięcy ludzi zginęło tylko z samych przeprowadzanych w obozie selekcji.

Mieszkańcy Brzeszcz i Jawiszowic, pomimo groźby kary śmierci czy osadzenia w obozie potajemnie dostarczali więźniom żywność, lekarstwa, przenosili korespondencje – grypsy i pomagało w ucieczkach. Górnicy pracujący wraz z więźniami na kopalni bardzo często wykonywali za nich prace i dzielili się z więźniami swoim jedzeniem.

Dziś KL Auschwitz – Jawischowitz  to Miejsce Pamięci

Po podobozie zachował się oryginalny budynek łaźni obozowej i oryginalna betonowa latarnia w miejscu placu apelowego (wpisane do rejestru zabytków województwa małopolskiego w 1995 roku – Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków ), a w 1983 roku na terenie podobozu powstał pomnik upamiętniający jego ofiary.

Przy budynku obozowej łaźni stoją kopie betonowych figur wykonanych w 1944 roku na zlecenie kierownictwa obozu przez więźnia Jacquesa Markiela, oryginały znajdują się się w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau.

Plan podobozu Fot. Miejsce Pamięci i Muzeum Auschwitz – Birkenau

Źródło: Fundacja Pobliskie Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau